Ta strona używa plików cookie w celu usprawnienia i ułatwienia dostępu do serwisu oraz prowadzenia danych statystycznych. Dalsze korzystanie z tej witryny oznacza akceptację tego stanu rzeczy. Polityka CookiesDowiedz się więcejCyberbezpieczeństwoOK
Hobby: Większość z wymienionych Pomógł: 130 razy Wiek: 25 Dołączył: 01 Maj 2019 Posty: 12352 Miejsce zamieszkania: Nowy Sącz/Kraków
Wysłany: 13 Marzec 2020, 13:44 Gwiazdozbiory #4 - Wielki i Mały Pies
Witajcie Okres dominacji zimowych gwiazdozbiorów na wieczornym niebie dobiega już końca, jednak zanim król Orion wraz ze swoimi towarzyszami znikną już na dobre w łunie wieczora, warto przyjrzeć się jego dwóm wspólnikom, którymi jeszcze przez około dwa tygodnie będziemy mogli się nacieszyć przy zupełnie ciemnym niebie. Wielki i Mały Pies, to wprawdzie dwie odrębne konstelacje, ale z uwagi na spójność ich genezy postanowiłem potraktować je razem.
Mowa oczywiście o psach myśliwskich towarzyszących Orionowi. Kiedy ten zajęty jest polowaniem na Byka, jego dwaj towarzysze ścigają podniebnego Zająca.
Gwiazdozbiór Małego Psa, to bardzo mały, wręcz kompaktowy układ składający się z dwóch gwiazd i zajmujący na niebie obszar tylko 182 stopni kwadratowych. Położony jest na "lewo" od Betelgezy w Orionie i choć nie zawiera interesujących obiektów głębokiego nieba, to warto przyjrzeć się jego najjaśniejszej gwieździe, która mimo położenia w niepozornej konstelacji, wyróżnia się na nocnym niebie.
Procjon jest ósmą co do jasności gwiazdą nocnego nieba ogółem i szóstą widoczną z Polski. Wraz z Betelgezą w gwiazdozbiorze Oriona i Syriusem w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa, do którego za chwilę przejdziemy, tworzy tak zwany Trójkąt Zimowy, duży asteryzm (charakterystyczny układ gwiazd niebędący gwiazdozbiorem) rozpoznawalny nawet z centrów miast.
Nazwa "Procjon" pochodzi z greki i oznacza dosłownie "przed psem", co nawiązuje do tego, że Procjon pojawia się na niebie przed Syriuszem. Jest to młoda, żółtobiała gwiazda odległa o 11,4 roku świetlnego, zatem jedna z najbliższych Słońcu. Ma towarzysza - białego karła jedenastej wielkości gwiazdowej, którego można zauważyć tylko przez dość duży teleskop amatorski. Ów towarzysz okrąża Procjona w ciągu 41 lat.
Obecność tego towarzysza została przewidziana już w 1844 roku przez niemieckiego astronoma Friedricha Wilhelma Bessela, który wysunął tezę istnienia towarzyszy Procjona i Syriusza na podstawie zauważonych zaburzeń w ruchu własnym obydwu gwiazd. Bessel stwierdził, że zakłócenia wywoływane są przez wpływ niewidocznych z Ziemi obiektów orbitujących wokół Procjona i Syriusza.
Towarzysza Procjona po raz pierwszy w 1896 roku zobaczył Amerykanin niemieckiego pochodzenia John Schaeberle, prowadzący obserwacje teleskopem o średnicy 91 cm.
Współczesne obserwacje dowiodły, że towarzyszem Procjona jest biały karzeł, stukrotnie mniejszy od Słońca.
Drugą z gwiazd Małego Psa jest niebieskobiała Gomeisa, położona w odległości 170 lat świetlnych.
Gwiazdozbiór Wielkiego Psa jest znany od czasów starożytnych. Najbardziej popularny mit przedstawia podniebnego czworonoga oczywiście jako towarzysza Oriona, choć istnieje także druga wersja. Według niej, pies wabił się Lelaps i był tak chyży, że żadna ofiara nie mogła mu umknąć. Pewnego razu Lelaps puścił się w pogoń za lisem, którego żaden prześladowca nie był w stanie dogonić. Pościg trwałby w nieskończoność, gdyby nie Zeus, który umieścił Lelapsa wśród gwiazd.
W wyrazistym, zajmującym 380 stopni kwadratowych gwiazdozbiorze Wielkiego Psa znajduje się sporo jasnych gwiazd, wśród których najważniejszą jest Syriusz - najjaśniejsza nie licząc Słońca gwiazda ziemskiego nieba. Z tym obiektem o fundamentalnym znaczeniu już dla starożytnych obserwatorów, wiąże się wiele legend, a sam gwiazdozbiór Wielkiego Psa stał się jednym z ważniejszych widocznych na niebie nocą.
Syriusz, najjaśniejsza gwiazda na niebie o jasności widomej równej -1,44 magnitudo. To biały obiekt odległy o 8,6 roku świetlnego od Słońca, a zatem jedna z najbliższych nam gwiazd. Satelita badawczy Hipparcos wykrył zmiany jasności obserwowanej Syriusza o 0,1 magnitudo, a więc na tyle mało, że wahań tych nie sposób zauważyć gołym okiem. Syriuszowi towarzyszy biały karzeł o wielkości gwiazdowej 8,4 magnitudo, który obiega go w czasie 50 lat. Wiemy, że Syriusz B jest obiektem bardzo małym, wyjątkowo gorącym i nadzwyczajnie gęstym; gwiazda ta ma masę podobną do masy Słońca przy średnicy wynoszącej zaledwie 1% średnicy naszej Dziennej Gwiazdy. Gęstość Syriusza B jest wobec tego aż 100 000 razy większa od gęstości wody. Taki etap rozwoju, to końcowy etap ewolucji gwiazd takich jak chociażby Słońce, które zapadają się pod własnym ciężarem po zaniku w ich wnętrzu reakcj termojądrowych.
Syriusz przyćmiewa swojego towarzysza blaskiem do tego stopnia, że nawet w okresie największego odseparowania Syriusza od Syriusza B, dostrzeżenie mniejszej gwiazdy jest możliwe tylko przy zastosowaniu teleskopu o średnicy co najmniej ośmiu cali (ja do tej pory go nie widziałem). Najłatwiejsze warunki do zaobserwowania Syriusza B przypadną na lata 2021-2024, z kolei największe ich zacieśnienie miało miejsce w latach 1992-1995.
Heliakalny wschód Syriusza (pierwszy po jego pojawieniu się na porannym niebie późnym latem), zwiastował starożytnym Egipcjanom rychły wylew Nilu. W Polsce przy czystym wschodnim horyzoncie i doskonałej pogodzie, jak w końcówce sierpnia 2015 czy 2016, dostrzeżenie heliakalnego wschodu tej zimowej gwiazdy staje się możliwe około 25-31 sierpnia. Ostateczny zanik Syriusza na niebie wieczornym następuje natomiast na początku maja.
Syriusza możemy łatwo znaleźć posługując się Pasem Oriona. Należy utworzyć w wyobraźni linię łączącą trzy gwiazdy - Alnitaka, Alnilama i Mintakę, i przedłużyć ją po linii prostej w dół. W ten sposób dotrzemy do Syriusza, zaś posiłkując się tą linią w drugą stronę (w górę) - do Plejad, co można zauważyć na ogólnej mapce nieba powyżej.
Syriusz to nie wszystko, co ma do zaoferowania Wielki Pies.
Mirzam, gwiazda zapowiadająca, że za chwilę pojawi się Syriusz, druga najjaśniejsza w gwiazdozbiorze, to niebieski olbrzym odległy o 500 lat świetlnych. Jasność tej gwiazdy zmienia się o kilka setnych magnitudo w ciągu sześciu godzin, ale nie sposób tego zauważyć nieuzbrojonym okiem.
Adhara, to niebieski olbrzym położony w odległości 430 lat świetlnych. Towarzyszy mu gwiazda o jasności obserwowanej 7,4 magnitudo, która teoretycznie powinna być widoczna nawet przez lornetkę, jednak w praktyce jej zauważenie jest niemożliwe za sprawą pozostawania jej pod wpływem silnego blasku gwiazdy zasadniczej.
M41 (zaznaczona na powyższej grafice) - jedna z najpiękniejszych gromad otwartych nieba zimowego i jedyny obiekt Katalogu Messiera na obszarze Wielkiego Psa. To duża i jasna gromada złożona z około 80 gwiazd, dobrze widoczna przez lornetkę lub mały teleskop. Ze względu na sumaryczną wielkość gwiazdową równą 4,5 magnitudo (w bezksiężycową noc z obszarów podmiejskich widzimy przeciętnie do 5 magnitudo, z położonej dalej wsi - 6, z kompletnego odludzia - 6,5, z Bieszczad - 7, a z Pustyni Atakama - 8 magnitudo), w dobrych warunkach atmosferycznych można ją dostrzec także gołym okiem (znali ją starożytni Grecy). Piękne skupienie pojedynczych gwiazd, w tym kilku czerwonych i pomarańczowych olbrzymów, zajmuje na niebie średnicę podobną do tej zajmowanej przez Księżyc w pełni. Gromada, którą każdemu polecam zobaczyć, znajduje się w odległości 2100 lat świetlnych. Znajduje się nieznacznie poniżej Syriusza, w linii prostej, stąd jej znalezienie jest łatwe.
Dookoła gwiazdy tau Canis Majoris możemy zauważyć jeszcze jedną, choć tym razem zwartą gromadę otwartą - NGC 2362. Niestety z uwagi na mały rozmiar jest gorzej widoczna przez lornetkę, natomiast przez teleskop możemy doliczyć się w niej około 60 gwiazd. Znajduje się około 5200 lat świetlnych od nas. Gwiazda tau Canis Majoris wraz z gromadą znajduje się nieopodal gwiazdy Wezen i jest zaznaczona kółkiem na grafice poniżej.
Wielki i Mały Pies ze swoimi jasnymi gwiazdami tworzącymi Trójkąt Zimowy, jeszcze są dobrze widoczne na wieczornym niebie, ale wkrótce będą się z nami żegnać. W kolejnej części serii zajrzymy zatem w inne miejsce na nieboskłonie, do konstelacji, która rozstawać się z nami nie zamierza. A podniebne polowanie Oriona wraz ze swoimi psami toczy się dalej... Pogodnego nieba!
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Możesz ściągać załączniki na tym forum
Okres dominacji zimowych gwiazdozbiorów na wieczornym niebie dobiega już końca, jednak zanim król Orion wraz ze swoimi towarzyszami znikną już na dobre w łunie wieczora, warto przyjrzeć się jego dwóm wspólnikom, którymi jeszcze przez około dwa tygodnie będziemy mogli się nacieszyć przy zupełnie ciemnym niebie. Wielki i Mały Pies, to wprawdzie dwie odrębne konstelacje, ale z uwagi na spójność ich genezy postanowiłem potraktować je razem.
